نامه آقای دکتر مرندی به رییس جمهور در مورد راهکارهای ارتقای سلامت سالمندان
برادر ارجمندحضرت آیت اله جناب آقای دکترسیدابراهیم رئیسی
ریاست محترم جمهوری اسلامی ایران
سلام علیکم
با احترام، همانگونه که مستحضـریدموضوع سالمندی جمعیت کشور از مسائل مهمی است که در سـیاست‌های کلی جمعیت هم مورد تاکید قرار گرفته است. فرهنگسـتان علوم پزشـکی جمهوری اسلامی ایران در راسـتای وظـایف خود، مسـتند پیوست را بعنوان راهکارهـای ارتقای سلامت سالمندان پیشنهاد می‌نماید. خواهشمند است دستور فرمائید از دستگاه‌های مرتبط خواسته شود موضوع را بطور جدی پیگیری نمایند.
دکتر سید علیرضا مرندی
سند:
موضوع: راهکارهای ارتقای سلامت سالمندان در کشور
خلاصه اجرایی:
جمعیت سالمند کشور طی سه دهه آینده از ۹/۲۸% به حدود ۳۰ درصد خواهد رسید درحالی‌که سیاست‌های ملی مراقبت‌های بهداشتی کشور با توجه به نتایج مطالعه وضعیت حداقل شش میلیون سالمند، زیرساخت لازم و متخصص طب سالمندی موردنیاز برای اجرای برنامه مراقبت در منزل سالمندان را ندارد. به‌منظور پایبندی به بند ۷ سیاست‌های کلی جمعیت، مبنی بر "فرهنگ‌سازی برای تکریم سالمندان و ایجاد شرایط لازم برای تأمین سلامت و نگهداری آنان در خانواده" ضروری است تمام ارکان نظام، حفظ و ارتقاء سلامت و رفاه سالمندان را به‌عنوان اولویتی مهم در دستور کار خود قرار دهند. این موضوع در سطح فردی و در سطح سازمانی نیازمند دو مداخله و رویکرد مجزا است. از سویی باید مداخلاتی در سطح فردی صورت گیرد تا سالمندی سالم، در طول چرخه عمر اتفاق افتد، به عبارتی حفظ و ارتقاء سلامت از دوران نوزادی و حتی سلامت باروری، شیرخوارگی، کودکی، نوجوانی، جوانی و میان‌سالی به‌عنوان به‌صرفه‌ترین و منطقی‌ترین مسیر برای رسیدن به سالمندی سالم است. از طرف دیگر لازم است مداخلاتی در سطح سازمانی انجام شود تا نهادهای ارائه‌دهنده مراقبت و خدمات سلامت یعنی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی؛ وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی، وزارت کشور (شهرداری‌ها و…)، سازمان بهزیستی، کمیته امداد امام خمینی(ره)، سازمان‌های بیمه، هلال‌احمر، سازمان‌های مردم‌نهاد و خیریه‌ها بتوانند با رشد جمعیت سالمندی و نیازهای روزافزون آنان خود را انطباق دهند. پیشنهاد می‌گردد با عنایت به راهکارهای ذیل، شورای عالی سلامت و امنیت غذایی با مشخص نمودن وظایف دستگاه‌های مرتبط، سازوکار مناسبی برای ارتقاء وضعیت سلامتی و زندگی سالمندان کشور طراحی، پیگیری و اجرا نماید.
فرهنگستان علوم پزشکی با استفاده از نظر کارشناسان و صاحب‌نظران، راهکارهای زیر را به‌عنوان عوامل کلیدی در بهبود وضعیت این گروه هدف پیشنهاد می‌نماید.
- دست‌یابی به سالمندی سالم: استفاده از راهنماها و برنامه‌ریزی‌های عملیاتی مدون جهت آمادگی، برنامه‌ریزی، شناسایی و پاسخ به مشکلات جامعه سالمندان آسیب‌پذیر. در این راستا تقویت و توسعه برنامه‌های توانمندسازی سالمندان و خانواده جهت انجام خود مراقبتی و به‌کارگیری یک مدل مراقبتی – حمایتی منسجم، جامع و سالمند / خانواده - محور بسیار ضروری است.
- توجه به سالمندان دارای بیماری‌های سخت و پیچیده: مطالعه وضعیت شش میلیون سالمند (از مجموع نه میلیون نفر) نشان می‌دهد ۵ درصد سالمندان کشور یعنی حدود ۳۰۰ هزار نفر به دلیل ابتلا به حداقل یک بیماری صعب‌العلاج یا ابتلا هم‌زمان به چند بیماری و به علت ناتوانی حرکتی، نیازمند حمایت و مراقبت و رسیدگی فوری هستند.
- اهمیت و جایگاه مراقبت در منزل: بهترین رویکرد برای بهبود کیفیت و اثربخشی مداخلات سلامت سالمندی در کشور، استفاده از فرصت نگهداری در منزل و برنامه پزشکی خانواده است. در برنامه پزشکی خانواده و مراقبت‌های اولیه سلامت، "خانه" نخستین مکانی است که در آن باید از کودک، مادر و سالمند در کنار هم مراقبت شود. قرار داشتن در کنار اعضای خانواده در دوران سالمندی، معنا و اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کند. بنابراین علاوه بر ترویج فرهنگ خود مراقبتی و توانمندسازی سالمندان و کمک به خانواده‌ها توسط دولت، آماده کردن بستر اجرای مراقبت در منزل برای سالمندان، یکی از نیازهای مبرم نظام سلامت است، مسئله‌ی بسیار مهمی که با اشکالات حقوقی، کمبود نیروی انسانی و چالش منابع مالی مواجه است. در این زمینه کمک نهادهای مسئول و بسترسازی قانونی ضروری است.
- ارتقاء کمی و کیفی ارائه مراقبت‌ها و خدمات بهداشتی درمانی به سالمندان: در حال حاضر پوشش دریافت خدمت در واحدهای ارائه خدمات برای افراد بالای ۶۰ سال حدود ۲۰ تا ۳۰ درصد است. این در حالی است که ۷۰ درصد از سالمندان هیچ مراقبت و خدمت از مراکز جامع سلامت دریافت نمی‌کنند. به علت سالخوردگی جمعیت که افزایش تقاضا برای غربالگری و مدیریت بیماری‌های مزمن در مراکز مراقبت‌های اولیه ایجاد کرده است. در حال حاضر کمبود فضای فیزیکی، نیروی انسانی و اطلاعاتی وجود داشته. جهت ارائه مراقبت سالمندی مناسب و مؤثر، توجه به نکات زیر ضروری است.
- ضرورت فراهم آوری مراقبت و خدمات سلامت در منزل و توسعه نیروهای رسمی تخصصی و غیرتخصصی مراقبتی
- سالمند- محور کردن مراقبت (لزوم اجرایی نمودن ارزیابی‌های دوره‌ای جامع سلامت سالمندان در مراکز جامع سلامت و تأسیس مراکز سرپائی تخصصی سالمندی در سطح کشور)
- حمایت‌های موردنیاز توسط دولت از خانواده و مراقبین غیررسمی سالمند
- برخورداری از مراقبت جامع و ادغام یافته (توصیه‌شده توسط سازمان جهانی بهداشت)
- ترویج فرهنگ مراقبت (مراقبت همراه با آگاهی و امنیت فرهنگی در مراکز جامع توان‌بخشی سالمندی و مؤسسات بهداشتی درمانی که یکی از مهم‌ترین اصول مراقبت سالمند – محور می‌باشد)
- طراحی و اجرای آزمایشی و سپس در صورت موفق بودن توسعه کشوری مدل‌های بومی ویژه مراقبت از سالمندان ازجمله مراقبت‌های طولانی‌مدت، مراقبت‌های گذرا و مراقبت در منزل و رفع موانع اجرائی آن‌ها که نیازمند زیرساخت‌های قانونی و حقوقی و نیز تأمین منابع موردنیاز است.
- استفاده از فن‌آوری سیستم‌های مراقبت از راه دور برای ادامه زندگی مستقل سالمندان و دریافت مراقبت و خدمات بهداشتی درمانی بدون نیاز به خروج از منزل.
- اتخاذ رویکرد جامعه‌محور در ارائه مراقبت‌ها و خدمات: سازمان‌دهی سالمندان داوطلب دارای شرایط مراقبت از سالمند، یکی از راهکارهای مفید و مؤثر مراقبت و خدمات مبتنی بر جامعه است که می‌تواند با استفاده از تجربه برنامه رابطین سلامت در کشور طراحی و پیاده شود. سالمندان داوطلب در قالب چنین طرحی پس از شرکت در دوره‌های آموزشی و مهارت‌آموزی خود مراقبتی و آموزش‌های لازم دیگر به خانه‌های یکدیگر مراجعه و به یکدیگر آموزش مراقبت‌های اولیه ارائه دهند. و نیز اقداماتی ازجمله مراقبت در منزل، ارزیابی وضعیت ایمنی منزل، تغذیه، وضعیت خواب و فعالیت‌های بدنی و غیره را بررسی نمایند. به نظر می‌رسد شعار سالمند برای سالمند با رویکردی جامعه‌محور با برقراری مسیر (خانه – رابط – بهورز –مراقب سلامت - پزشک خانواده - پزشک متخصص) ساده‌ترین راهکار برقراری اتصال این گروه به نظام ارائه خدمات سلامت و بهبود پوشش خدمات است.
- تأمین نیروی انسانی تخصصی: سیاست گزاری در جهت تربیت نیروی انسانی توانمند مبتنی بر نیاز سالمندان که در سند ملی سالمندان نیز به آن پرداخته‌شده، یکی از نیازهای اساسی کشور است و پزشکان عمومی شاغل در شبکه بهداشتی درمانی، مراقبین سلامت، بهورزان و کارشناسان بهداشت خانواده باید در ارتباط با سلامت سالمندان دانش و مهارت لازم را کسب نمایند. برای این منظور باید برنامه‌های آموزشی موردبازنگری قرارگرفته به صورتی که ایشان توانائی ارائه مراقبت‌ها و خدمات سلامت از دوران کودکی تا سالمندی را داشته فراگیرند. ارائه مراقبت‌ها و خدمات درمانی در سنین سالمندی، برخلاف سایر رشته‌های تخصصی به‌جای بیماری محوری نیازمند رویکردی جامع و سلامت‌محور با تأکید بر بهداشت و پیشگیری و آنگاه تشخیص، درمان و بازتوانی بیماری‌ها و مشکلات سالمندان است که مستندات مبتنی بر شواهد، بیانگر اثرات غیرقابل‌انکار آن بر کاهش موارد بستری، میزان ارجاع به سطوح بالاتر و هزینه‌های کلان تحمیلی به سیستم بهداشت و درمان بوده است. لازم به ذکر است، هم‌اکنون در کشور دوره‌های آموزشی علمی مرتبط به سالمندی برخلاف بسیاری از کشورهای جهان بسیار محدود است و شکاف عظیمی بین نیازهای مراقبتی سالمندان و افراد دوره‌دیده‌ای که به اجرای این مراقبت بپردازند دیده می‌شود. لذا ضمن تأکید بر توسعه رشته‌های مرتبط با سلامت سالمندی شکل‌گیری رشته‌های علمی بین‌رشته‌ای سالمندی بسیار ضروری است.
- توجه به تعیین‌کننده‌های اجتماعی-اقتصادی سلامت سالمندان: متأسفانه با تغییرات همه جانبه‌ای که در ساختار اجتماعی جوامع در سال‌های اخیر صورت گرفته است؛ بخصوص در نوع انسجام خانوادگی، عده زیادی از سالمندان در معرض طرد اجتماعی، کاهش سطح سرمایه اجتماعی و محدود شدن در روابط اجتماعی هستند که آنان را در معرض خطر احساس تنهایی قرار می‌دهد. اکثر سالمندان با مشکلات اجتماعی اقتصادی بسیار زیادی دست به گریبان‌اند که دسترسی به حمایت اجتماعی از طریق دولت و نهادهای دولتی ذی‌ربط را به شکل جامع می‌طلبد. لذا همسوسازی اهداف و فعالیت‌های وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی (با تأکید بر سازمان بهزیستی کشور) و اجرایی ساختن هر چه سریع‌تر سند سالمندی کشور از راهکارهای رفع این مشکل است.
- توسعه قوانین حمایتی: شکل‌گیری و توسعه قوانین حمایت (از سالمندان و مراقبین خانگی آنان) و پوشش بیمه‌ای جامع و فراگیر از راهکارهای مهم بهبود و ارتقاء کیفیت زندگی سالمندان است که فراهم آوری زیرساخت‌های آن ضروری است. ۶۰ درصد منابع بیمه‌ای کشور هم‌اکنون برای ۱۰ درصد از جمعیت (سالمندان) هزینه می‌شود و این شاخص اهمیت مدیریت منابع موجود را بیش‌ازپیش و به‌وضوح نشان می‌دهد. در حال حاضر درصد ناچیزی از سالمندان کشور مقیم آسایشگاه‌های سالمندی هستند. باید توجه داشت که در کشورهای اروپایی به ازای هر ۱۸ سالمند یک تخت و در جمهوری اسلامی ایران به ازای هر ۳۴۰ سالمند یک تخت آسایشگاهی وجود دارد. بااین‌حال، رشد روزافزون جمعیت سالمند و کاهش بعد خانوار در صورت عدم توجه به آن، نیاز به خدمات این مراکز در سال‌های آتی را افزایش خواهد داد.
- طراحی محیط: طراحی و اجرای مؤثر محیط دوستدار سالمند، که تأمین کیفی امنیت و ایمنی، حقوق سالمند ازجمله احترام به کرامت انسانی وی را محقق می‌کند به تعهد سیاسی در سطح محلی و ملی نیازمند است. از این جمله طراحی مؤثر مراکز بهداشتی درمانی دوستدار سالمند شامل بیمارستان‌ها، مراکز جامع سلامت، پایگاه‌های بهداشتی و خانه‌های بهداشت و مناسب‌سازی آن‌ها از مقوله‌های لازم‌الاجرا و اضطراری است. هم‌چنین در طراحی محیط زندگی و تفریح سالمندان این نکات باید در نظر گرفته شود. این موضوعات نیازمند زیرساخت‌های قانونی، تخصیص منابع و همکاری سازمان‌های مختلف است.
