تدوین معیارهای پزشکی استطاعت بدنی برای سفر حج باعث اطمینان خاطر کسانی می‌شود که بیماری یا کهولت سن مانع شرعی انجام این فریضه از سوی آنان است.
به گزارش روابط عمومی و امور بین‌الملل فرهنگستان علوم پزشکی دومین نشست بررسی استطاعت بدنی افراد از نظر پزشکی برای حج واجب با حضور دکتر سید علیرضا مرندی رئیس فرهنگستان، حجت الاسلام و المسلمین فلاح زاده رئیس مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی حوزه علمیه قم، حجت الاسلام و المسلمین رکن الدینی معاون فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری در امور حج و جمعی از استادان فرهنگستان علوم پزشکی در سالن مجمع فرهنگستان و همراهی حجت الاسلام والمسلمین نواب نماینده ولی فقیه در امور حج و زیارت از طریق فضای مجازی یکشنبه نهم مهرماه ۱۴۰۲ برگزار شد. خیرمقدم دکتر سیدعلیرضا مرندی رئیس فرهنگستان سرآغاز این نشست بود و در ادامه دکتر محققی، دکتر امامی رضوی، دکتر شیبانی، دکتر نوربالا، دکتر حریرچیان، دکتر فروتن، دکتر عین اللهی و دکتر سجادی به بحث و تبادل نظر پیرامون چگونگی تدوین معیارهای علمی جهت ارزیابی سلامت جسمی روانی داوطلبان اعزام به حج تمتع پرداختند. گفتنی است؛ پیش از این نیز مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی و فرهنگستان علوم پزشکی تجربه مشترکی در تدوین راهنمای پزشکی برای روزه‌داری در شرایط خاص سلامت و بیماری‌های مختلف و محدودیت‌های آن را تدوین و منتشر کرده بودند که به گفته رئیس این موسسه در شناخت تکلیف شرعی افراد و جلوگیری از آسیب رساندن به سلامت آنها بر اثر روزه‌داری بدون توجه به مسائل پزشکی بسیار راهگشا بوده و مورد اقبال جامعه روحانیت، جامعه پزشکی و آحاد مردم واقع شده است. حجت الاسلام والمسلمین نواب نماینده ولی فقیه در حج و زیارت که به صورت مجازی در این جلسه حضور داشت، در سخنانی با تبریک ایام هفته وحدت اظهار داشت: امیدواریم بتوانیم افرادی را که به علت بیماری و ناتوانی استطاعت بدنی لازم را برای انجام فریضه حج ندارند، با دلایل علمی کافی قانع کنیم که داوطلبانه از سفر حج تمتع صرف نظر کنند و به جای آن با سفر آسان‌تر عمره مفرده به زیارت خانه خدا و مزار پیامبر صلی الله علیه و آله و سلم مشرف شوند. وی در ادامه افزود: برای کسانی که ۱۶ سال پیش برای این سفر ثبت نام کردند پذیرش اینکه دیگر مستطیع نیستند، سنگین است. لذا باید جدول معیارها و شاخص‌های عدم استطاعت بدنی طوری تنظیم شود که اقناع کننده و قابل پذیرش باشد. حجت الاسلام والمسلمین نواب بر این نکته نیز تاکید کرد که در باره استطاعت در حج باید در نظر داشت که در برخی موارد حاجی با کمک یک همراه می‌تواند استطاعت انجام اعمال را پیدا کند، اما تامین هزینه فرد همراه نیز بر عهده خود اوست که گاهی اوقات وی را از استطاعت خارج می‌کند. حجت الاسلام والمسلمین رکن الدینی معاون فرهنگی بعثه مقام معظم رهبری در حج در سخنانی در این نشست تاکید کرد: موفقیت راهنمای علمی ارائه شده توسط فرهنگستان علوم پزشکی برای حل مسائل پزشکی پیش‌آمده در زمینه روزه‌داری، این زمینه را فراهم ساخت تا نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت درخواست تدوین راهنمای پزشکی مناسبی را برای تشخیص استطاعت بدنی داوطلبان حج واجب به فرهنگستان ارائه نماید. حجت الاسلام والمسلمین رکن الدینی با اشاره به آمار 47 نفره فوت حجاج اعزامی سال قبل به حج واجب، ناتوانی جسمی، کهولت و بیماری را مهمترین علت این امر دانست و افزود: فرصت برای تدوین این راهنما محدود است و امیدواریم تا آذرماه 1402 مصوبات نشست مشترک شاخص‌های پزشکی استطاعت بدنی برای حج واجب جهت اجرا در اختیار سازمان حج و زیارت قرار گیرد. دکتر محققی معاون علمی فرهنگستان در ابتدای این نشست با اشاره به محدودیت ظرفیت کشورمان برای اعزام حجاج به حج تمتع در سنوات گذشته که باعث برجسته شدن مسئله کهولت سن در میان حجاج اعزامی شده است، اظهار داشت: شاخص‌های پزشکی کهولت که عدم استطاعت بدنی فرد برای انجام فریضه حج را تعیین می‌کند در کنار بیماری‌های متفاوتی که ممکن است با ضرر به سلامت امکان این سفر را از داوطلبان سلب کند باید در قالب راهنماهایی روشن تعریف شوند تا سازمان حج و زیارت تکلیف خود را در قبال اعزام داوطلبان اعزام به حج واجب یا عدم استطاعت آنها برای تشرف به خانه خدا بداند. وی در ادامه افزود: روال جلسات تخصصی با هدف تدوین بسته‌های سیاستی یا الگوهای راهنما این‌گونه است که پس از ضبط جلسات و نگارش دیدگاه‌ها، مراحل ویرایش و تنظیم مطالب انجام می‌شود و در نهایت پس از بررسی و تایید محتوای تولیدشده، راهنمای تدوین شده قابل انتشار خواهد بود. دکتر امامی رضوی دبیر فرهنگستان علوم پزشکی نیز بر اهمیت روش‌مندی علمی کار تدوین چنین راهنمایی برای کاربرد در رشته‌های مختلف تخصصی پیشنهاد کرد؛ از روش تهیه راهنماهای بالینی وزارت بهداشت برای مراحل نگارش و تدوین شاخص‌های پزشکیاستطاعت حجاج برای تشرف به حج تمتع استفاده شود. دکتر امامی رضوی بر سه مرحله تعیین روش کار، تقسیم کار و مسئولیت هر گروه تخصصی و تجمیع آرا و نظرات گروه‌های خبره در معاونت علمی فرهنگستان تاکید کرد و افزود: هر گروه خبره تخصصی می‌تواند در جلسات خود از حضور پزشکان و فقهای صاحب‌نظر استفاده کند و خروجی علمی این جلسات به نشست مشترک مسئولان فرهنگستان و بعثه مقام معظم رهبری برای تصویب نهایی منتقل شود.
دکتر عین اللهی فوق تخصص بیماری‌های کلیه نیز در این جلسه با اشاره به استطاعت حج واجب با موضوع روزه‌داری که قبلاً برای آن راهنما تهیه شده است، خواستار معرفی شاخص‌هایی معین برای مفهوم ناتوانی یا عدم استطاعت از نگاه ضوابط شرعی مکتب اسلام شدند تا گروه‌های پزشکی بر مبنای تعریف دقیق مفهوم توانایی و ناتوانی برای انجام فریضه به بررسی مصادیق آن در هریک از حوزه‌های تخصصی بپردازند.
حجت الاسلام و المسلمین فلاح‌زاده رئیس موسسه موضوع شناسی احکام فقهی در پاسخ به درخواست این استاد دانشگاه برای تبیین مفهوم عدم استطاعت، جنبه فردی فریضه روزه‌داری و جنبه اجتماعی فریضه حج واجب را مهمترین تفاوت مسائل فقهی مرتبط دانست و گفت: جامعه هدفِ راهنمای استطاعت بدنی برای اعزام به حج واجب؛ علاوه بر داوطلبان حج، روحانیان و پزشکان، مسئولان سازمان حج و زیارت هستند که باید به وظیفه خود در این زمینه عمل کنند و ضمن کمک به شناخت افرادی که فاقد استطاعت بدنی برای حج واجبند و ممانعت از اعزام آنها که برای خودشان و کاروانیان همراه مشکل‌آفرین خواهد شد، زمینه انجام صحیح اعمال توسط دیگر حجاج واجد استطاعت را فراهم نمایند. وی در ادامه با توضیح کامل مفهوم استطاعت بدنی و اهمیت آن در سفر حج به مفاهیم استطاعت طریقی و زمانی نیز اشاره کرد و افزود: در اینجا پزشک به عنوان اهل فن از نظر فقهی مسئولیت خواهد داشت جایی که بیماری یا خوف ضرر وجود داشته باشد با دانش تخصصی خود برای مکلف مشخص کند که این شرایط مانع استطاعت بدنی او برای حج واجب است. با چنین نگاهی کمک پزشکان به افراد بیمار یا ناتوان انجام وظیفه‌ای است که فقه به آنان واگذار کرده و بدون نگرانی از باب مسئولیت باید با رویکردی علمی نظر دهند و بدانند که مأجور خواهند بود.
دکتر نوربالا روانپزشک و عضو فرهنگستان علوم پزشکی نیز با تاکید بر اینکه مفهوم استطاعت و خوف ضرر از آسیب به سلامت افراد باید دربرگیرنده ابعاد روحی روانی در کنار استطاعت جسمانی باشد، برخی از مصادیقی را که لازم است در حوزه سلامت روان برای بررسی استطاعت حجاج مد نظر قرار گیرد مرور کرد. افزایش احتمال ابتلا به روان‌آشفتگی در سفری طولانی با دشواری‌های خاص خود نزد افراد سالمند، تصور نادرست برخی از مبتلایان به روان‌پریشی که می‌توانند داروی خود را در سفر معنوی حج قطع کنند، تشدید علایم یا بروز اختلال ناشی از سخت‌گیری در نحوه صحیح انجام اعمال برای افرادی که محدودیت‌های روانشناختی یا برخی اختلالات روانپزشکی را دارند، محدویت قانونی حمل برخی از داروهای اختلالات روانی در عربستان، مصرف داروهای هورمونی برای انجام آسان‌تر اعمال حج توسط برخی از خانمها که آنها را مستعد ابتلا به اختلالات روانی می‌کند و لزوم دسترسی به امکانات لازم روانپزشکی برای کسانی که دچار حمله روان‌پریشی و روان‌نژندی می‌شوند از جمله موارد موردتاکید دکتر نوربالا بود.
دکتر حریرچیان متخصص نورولوژی و دکتر سجادی متخصص بیماری‌های داخلی از دیگر متخصصان حاضر در این نشست بودند که مسائلی را در باره مشکلات و محدویت‌های پزشکی برای افراد اعزامی به حج تمتع مطرح کردند.
دکتر مرعشی رئیس مرکز پزشکی حج و زیارت جمعیت هلال احمر نیز در این جلسه با اشاره به اینکه عربستان سعودی نسبت مجاز نیروهای اجرایی حج از جمله تیم پزشکی را یک درصد کل جمعیت اعزامی از هر کشور اعلام کرده است گفت: ما امسال 4500 نفر نیروی اجرایی داشتیم که حدود ۵ درصد می‌شود که نسبت به سال‌های پیش کمتر بوده است، اما هنوز با عدد 850 نفر فاصله زیادی داریم. وی افزود: سال آینده فقط می‌توانیم تیم پزشکی کوچکی را همراه حجاج بفرستیم تا بتوانیم به همه خدمت ارائه دهیم و اگر افراد فاقد استطاعت را بفرستیم تیم پزشکی درگیر آنها خواهد شد و از ارائه خدمات لازم و اورژانس به دیگران باز خواهد ماند.//
