سومین نشست بررسی موضوع استطاعت بدنی حجاج

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل فرهنگستان علوم پزشکی در آغاز این نشست که چهاردهم آبان ماه با حضور رئیس فرهنگستان، جمعی از متخصصان پزشکی و جمعی از مجتهدین در محل فرهنگستان برگزار شد، دکتر محمدعلی محققی معاون علمی فرهنگستان در باره همکاری گروه‌های تخصصی پزشکی با فقها برای یافتن مصادیق عدم استطاعت بدنی برای فریضه حج با رویکردی علمی و مراحل عملی تدوین این معیارها توضیح داد. سپس حجت الاسلام والمسلمین محمدحسین فلاح زاده رئیس مؤسسه موضوع شناسی احکام فقهی، ضمن اشاره به معیارهای فقهی درباره سفر حج گفت: افراد معذور از حج و غیرمستطیع، طبق موازین شرعی شامل افرادی مانند ناتوانان بابت کهولت سن یا فلج اعضا می‌شوند و نیز بیمارانی که رفتن به سفر حج برای آنها ضرر دارد با علم یا اطمینان یا خوف از ضرر مانند تشدید بیماری یا درد و رنج حاصل از بیماری که ممکن است چنان افزایش یابد که حرج محسوب شود، بهبود به تاخیر بیفتد، بیماری رو به بهبودی تبدیل به صعب العلاج شود، یا عود بیماری رخ دهد. همچنین اگر به سبب رفتن به حج در روان فرد بیماری حاصل شود و نیز افرادی که رفتن به حج برای آنها شامل مشقت زیاد باشد استطاعت بدنی برای حج را ندارند.

در ادامه جدولی تهیه شده در معاونت علمی که شامل 29 مورد بیماری سخت بود به عنوان معیار بیمارانی که فاقد استطاعت  جسمی برای تشرف به حج هستند موردبحث قرار گرفت. این بیماری‌ها که از نظر پزشکان می‌توان بروز آنها را معیار عدم استطاعت دانست، در گروه‌های نفرولوژی، بیماری‌های اعصاب و روان، بیماری‌های مغز و اعصاب، بیماری دیابت از دسته اختلالات غدد درون ریز و عوارض آن و بیماری‌های زنان طبقه‌بندی شده بودند. در این جدول موارد بیماری‌های قلب و عروق هنوز به صورت فهرستی کامل از مصادیق عینی بیماری‌ها درج نشده بود. دیالیز، پیوند کلیه در یکسال گذشته، پرفشاری خون کنترل نشده، زوال عقل متوسط تا شدید، اختلال وسواس جبری شدید، سوء مصرف مواد مخدر، سکته مغزی در شش ماه اخیر و ناتوانی در حرکت به‌طور مستقل و بدون کمک از جمله مصادیق ذکرشده در این جدول بودند که مورد بحث قرار گرفتند. در بحث‌های مطرح شده استادان حاضر دیدگاه‌های خود را مطرح کردند و مقرر شد حداکثر تا آذرماه جدولی کامل‌تر از این مصادیق با تفکیک دقیق‌ معیارها به روشی عینی که پزشکان عمومی نیز بتوانند بر مبنای آن در باره عدم استطاعت بدنی تصمیم بگیرند، تهیه شده در اختیار هیات پزشکی اعزام حجاج قرار گیرد تا بتوان از اعزام بیماران و دیگر افرادی که سلامت آنها در سفر حج به خطر می‌افتد و استطاعت بدنی را ندارند جلوگیری کرد. دکتر سیدجمال‌الدین سجادی از اعضای فرهنگستان در این نشست گفت: در این جدول لازم است به بیماری‌های ریوی، بیماری‌های پوستی (جلدی) که مخصوصا در تابستان ایجاد می‌شود، بیماری‌های روماتولوژیک مانند لوپوس و هماتولوژیک، افرادی که عمل پیوند انجام داده‌اند و منع از سفر شده‌اند، باید به روشنی اشاره شود.

دکتر فریدون عزیزی فوق تخصص غدد داخلی و متابولیسم و عضو فرهنگستان علوم‌پزشکی نیز با تصدیق اهمیت موضوع اظهار داشت: پزشکان عمومی و داخلی تشخیص خود را در باره استطاعت بدنی بر مبنای جداول کامل و جامعی که از طرف فرهنگستان علوم پزشکی کشور ارائه می‌شود، قرار دهند. همچنان که در خصوص راهنمای پزشکی محدودیت روزه داری کتابی نگاشته شد، باید پزشکانی که برای اعزام به حج نیز تصمیم‌گیرنده هستند چنین منبعی را در اختیار داشته باشند که بتوانند از آن استفاده کنند، همچنین در این راستا دستورالعملی برای کمک به بیماران و راهنمای پزشکان مرتبط برای کمک به بیماران نیز باید نوشته شود.در این نشست، دکتر مجید ملکی متخصص قلب و عروق و عضو فرهنگستان علوم پزشکی هم در باره مصادیق عدم استطاعت بدنی به علت بیماری قلب و عروق گفت: بسیاری از بیماران اعزامی به حج به بیماری قلبی مبتلا هستند، درخصوص بیماران احتقانی قلبی درجه 1 و درجه 2 می‌توانند عازم سفر حج شوند اما درجه 3 و 4 نباید به این سفر بروند و اگر طی سه ماه گذشته بیمار استنت گذاشته باشد، حج برای وی ممنوع است.

دکتر سیدحسن امامی رضوی متخصص جراحی عمومی و دبیر فرهنگستان علوم پزشکی کشور اذعان داشت: مواردی وجود دارد که در دو گروه تخصصی دیده شده است، مانند پرفشاری خون که هم در بیماری قلبی دیده شده است و هم در نفرولوژی و در این موارد باید مصادیق با هم یکسان شوند تا در مرحله ارجاع به شوراهای تخصصی دوگانگی رخ ندهد. دکتر احمد علی نوربالا روانپزشک و عضو فرهنگستان علوم پزشکی نیز در این نشست در پاسخ به پرسشی در باره وسواس در انجام اعمال حج خاطرنشان کرد: تفاوت بین افراد دارای شخصیت وسواسی با افراد مبتلا به وسواس را که در جدول آمده است، باید مدنظر قرار دهیم و نباید با سخت گیری بیش از اندازه در باره صحت انجام جزییات اعمال در کاروان‌های حج توسط روحانیون کاروان، افراد وسواسی به بیماران وسواسی تبدیل شوند.حجت الاسلام فلاح زاده گفت: در باره پیچیدگی این مباحث نیز مانند روزه‌داری می‌توان دستورالعمل تهیه کرد که تا حد ممکن مشکل هزینه‌‌های تحمیلی به تیم پزشکی کاهش یابد. وی افزود: بیت المال متکفل هزینه‌های پزشکی حجاج نیست. به عنوان مثال برای فرد دیالیزی هزینه دیالیز در سفر حج به عهده تیم پزشکی نیست و نباید بیماران را از تخت بیمارستان به حج برد و باید حدی متعادل را در نظر گرفت. حجت الاسلام و المسلمین فلاح زاده گفت: تلاش شده در اعمال حج سخت‎‌گیری نشود تا باعث وسواس نشود اما افراد باید بدانند که این اعمال دقیق است و پیش آمده است که افراد مبتلا به وسواس در سفر حج دچار مشکل شده‌اند.رئیس موسسه موضوع شناسی احکام فقهی خاطرنشان کرد: مستطیع بودن فرد به معنای واجب بودن حج بر فرد است. اما مثلاً کسی که فلج است، حج بر او واجب نیست، چون استطاعت بدنی ندارد. وی گفت: فقه دو حوزه فردی و حکومتی دارد و حکومت بر اساس نوبت بندی افراد کاملا مستطیع را هم، اگر نوبتشان نرسیده باشد اعزام نمی‌کند. بر این اساس افراد بیمار نیز بر اساس قوانینی که وضع می‌کنیم، اگر استطاعت بدنی نداشته باشند نباید اعزام شوند و لازم است مانع اعزام آنها به سفر حج شویم تا برای دیگران نیز مشکل پیش نیاید.

در این نشست حجت الاسلام والمسلمین بیات مدیر موسسه موضوع شناسی احکام فقهی بیان داشت: جدول ارائه شده در راستای تعیین مصادیق عدم استطاعت بدنی است در حالی که استطاعت بدنی نیاز به تعریف دقیق‌تری دارد، وجود همراه کنار زائر یا دمای هوا می‌تواند بر روی استطاعت اثر بگذارد و استطاعت معانی متفاوتی می‌تواند داشته باشد. همچنین دکتر سیدعلی مرعشی سرپرست مرکز پزشکی حج در این نشست تخصصی خاطر نشان کرد: ثبت نام حجاج در ماه آذر انجام می‌گیرد و پزشکان باید تا آن زمان مجوز سفر را اعلام کنند و این فهرست معیارهای استطاعت بدنی باید در این مقطع به عنوان راهنمای پزشکان در اختیار آنها قرار گیرد. وی ادامه داد: از 83 هزار زائر سال گذشته 44هزار نفر بیماری پرفشاری خون، دیابت و بیماری قلبی داشتند و 65 درصد افراد بالای سن سالمندی بودند (بالای 65 سال) و این بیماران، بیشترین مشکل را در حج ایجاد می کنند.

در پایان حجت الاسلام فلاح زاده گفت: امیدواریم در جلسه آینده به اجماع برسیم و نگاشتن کتاب و مقاله و توضیحات بیشتر را درگروه‌های تخصصی پیگیری خواهیم کرد و موارد مصوب در این نشست ها، معیارهایی اولیه خواهد بود که در فهرست نهایی به روشنی درج خواهد شد. گفتنی است این نشست تخصصی با موضوع استطاعت بدنی برای حجاج سومین جلسه از نشست‌های تخصصی بود که روز 14 آبان‌ماه 1402 با حضور متخصصان، روحانیون و صاحب نظران این حوزه در سالن ابن سینای فرهنگستان علوم پزشکی کشور برگزار شد.

گزارش خبری مباحث جلسه قبل این سلسله نشست‌ها را نیز می‌توانید اینجا مشاهده کنید.